Spelen op de ruïnes: Nawrocki en de Wet en Rechtvaardigheidspartij (PiS)

[Pieszyce]

Spelen op de ruïnes: Nawrocki en de Wet en Rechtvaardigheidspartij (PiS)

Cezary Nowak
23 december 2025

Binnen rechts Polen ontvouwt zich een merkwaardig wachtspel. Wet en Rechtvaardigheid valt niet met een knal uiteen, maar brokkelt langzaam af, als beton dat niet wordt onderhouden. In dit proces zijn er mensen die de moed verliezen en mensen die zich verheugen. Karol Nawrocki behoort tot de laatste groep – een man die zich formeel afzijdig houdt van de huidige politiek, maar in gedachten al lang klaarstaat om de macht over de hele rechtervleugel te grijpen.

Nawrocki hoeft vandaag niets te doen. En dat is zijn grootste troef. Hoe zwakker de PiS, hoe meer de interne conflicten, hoe meer het imago van Kaczyński uitgehold raakt, hoe groter de ruimte voor iemand die kan opstappen als de "nieuwe orde". De voorzitter van het Instituut voor Nationale Herinnering (IPN) wordt niet geplaagd door verkiezingsnederlagen, inflatie of de institutionele chaos van de afgelopen jaren. Hij is een bijproduct van het PiS-tijdperk – erdoor gevormd, maar niet volledig door vernietigd.

Het probleem is dat Nawrocki geen kwalitatief alternatief biedt. Hij is eerder een distillatie van dezelfde politieke cultuur, alleen gedisciplineerder, ideologisch zuiverder en zonder electorale verantwoording. Zijn visie op rechts is geen pluralisme, maar hegemonie. Geen conflict van ideeën, maar hiërarchie. In zijn handen is het Instituut voor Nationale Herinnering geen onderzoeksinstituut geworden, maar een politiek symbolische bron – een opslagplaats van mythen, wrok en ondubbelzinnige beoordelingen, bij uitstek geschikt om een nieuw machtsverhaal te construeren.

Paradoxaal genoeg effent PiS hiervoor de weg. De partij van Kaczyński is nu een vermoeide, verdeelde partij, zonder toekomstvisie. Ze overleeft voornamelijk door gewoonte en angst voor verantwoordelijkheid. Dit zijn ideale omstandigheden voor iemand die kan zeggen: "Ik heb niet verloren, zij hebben verloren." Nawrocki wacht geduldig tot PiS een punt bereikt waarop de partij zichzelf niet meer kan herstellen. Dan zal er een voorstel voor een "nieuw begin" komen – in wezen de oude afsluiting, alleen onder een andere vlag.

Dit wachten is echter niet onschuldig. Nawrocki heeft jarenlang gestaag zijn positie opgebouwd in de meest ideologisch radicale kringen, waar PiS steeds meer als te soft, te pragmatisch en te veel beïnvloed door de realiteit wordt gezien. Hier ontstaat het idee dat rechts geen partij, maar een beweging nodig heeft; geen programma, maar een missie; geen kiezers, maar volgelingen. In zo'n scenario zou de ontbinding van PiS geen catastrofe zijn, maar een schone lei.

De kritiek op PiS in deze context is evident. De partij, die jarenlang staatsinstellingen heeft afgebroken en rechts heeft gemonopoliseerd, mist nu zelfs de kracht om haar eigen erfenis te verdedigen tegen overname door radicalere spelers. De elite is verwikkeld in interne conflicten en reflecteert niet op wat er overblijft. Ondertussen blijft er een politieke ruimte over die iemand zal innemen. Nawrocki hoopt diegene te zijn.

Maar Nawrocki's kritiek moet eveneens scherp zijn. Zijn project betekent niet het helen van rechts, maar eerder een verdere ideologische verharding. Het is een machtsvisie gebaseerd op historische selectie, morele superioriteit en identiteitspolitiek die tot op het randje van obsessie is doorgevoerd. Als PiS een partij van conflict was, stelt Nawrocki conflict voor als fundament.

Daarom betekent de ontbinding van PiS niet per se het einde van de problemen van rechts in Polen. Het kan slechts een verandering van omgeving zijn. En degenen die nu de puinhoop afwachten, willen er niet per se iets beters op bouwen. Vaker willen ze simpelweg de controle over de ruïnes grijpen.

Bron:   wiesci24.pl przez Cezary Nowak    język po Polsku